I. Dünya Savaşı, 28 Temmuz 1914’te başlayan ve 11 Kasım 1918’de sona eren Avrupa merkezli global savaştır. Avusturya – Macaristan veliahtı Franz Ferdinand, Saraybosna’yı ziyaret etmeye gitmiştir. Bu ziyaret sırasında Sırplı bir öğrenci olan Gavrilo Princip tarafından öldürülür (28 Haziran 1914). Veliahtın vefatı üzerine Avusturya – Macaristan, Sırbistan’a savaş açtı. İki devletin ortasında başlayan bu savaş 1.Dünya Savaşı’nın kıvılcımı oldu. I. Dünya Savaşı’nda İngiltere, Fransa, Sırbistan ve Rusya İmparatorluğu’nun oluşturduğu (daha sonra İtalya, Yunanistan, Portekiz, Romanya ve ABD’nin katıldığı) İtilaf Devletleri, Almanya ve Avusturya-Macaristan’ın oluşturduğu (daha sonra Osmanlı İmparatorluğu ve Bulgaristan’ın katıldığı) İttifak Devletleri’yle savaştı.
I. DÜNYA SAVAŞININ SEBEPLERİ
- İngiltere ve Almanya ortasındaki ekonomik alanda rekabet,
- Hammadde ile sömürge arayışı,
- Silahlanma yarışının sürat kazanması,
- Fransız ihtilallerinin milliyetçilik akımı,
- Fransızların Alsals-Loren kömür yatakları bölgesini Almanya’dan geri almak isteği,
- Devletlerarası bloklaşma
- Avusturya ve Rusya’nın Balkanlardaki çıkar çatışmaları,
- Siyasi birliği geç tamamlanan Almanya ve İtalya’nın siyasi dengelerin değiştirilmesi
I. DÜNYA SAVAŞININ SONUÇLARI
- Büyük imparatorluklar yıkıldı.(Osmanlı Devleti, Çarlık Rusya, Avusturya Macaristan)
- Polonya, Çekoslovakya, Avusturya, Macaristan Litvanya, Ukrayna, Estonya üzere yeni devletler kuruldu.
- Dünyanın siyasi haritası değişti.
- Sömürgeciliğin ismi “mandacılık” olarak değiştirildi.
- Cemiyet-i Akvam yani Milletler Cemiyeti kuruldu.
- Savaştan en karlı çıkan devlet İngiltere oldu.
- Çarlık Rusya yıkılarak yerine Sovyet Rusya kuruldu.
- Denizaltı, uçak, tank, kimyasal silahlar birinci kere bu savaşta kullanıldı.
- İsrail Devleti’nin temelleri bu savaştan sonra atılmaya başlandı.
- Birtakım ülkelerde rejim değişikliği oldu. Rusya’da kominizim, Almanya’da Nazizm, İtalya’da Faşizm, Türkiye’de Cumhuriyet.
İttifak Devletleri:
Almanya, Avusturya, Macar İmparatorluğu, 1915’e kadar İtalya, Bulgaristan, Osmanlı Devleti.
İtilaf Devletleri:
İngiltere, Rusya, Fransa, 1915’den sonra İtalya, Sırbistan, Japonya, Romanya, Portekiz, ABD, Brezilya, Yunanistan.
Özel Nedenler:
- Almanya ve Fransa ortasındaki Alsas-Loren kömür yatakları sorunu
- Avusturya-Macaristan ve Rusya’nın Balkanlara hakim olma kanısı
- Rusya’nın Panslavizm, sıcak denizlere inme ve Boğazları ele geçirme siyasetleri
Genel Nedenler:
- Sömürgecilik
- Hammadde ve Pazar Arayışı
- Devletler Ortası Bloklaşmalar
- Devletler Ortası Silahlanma Yarışı
- Fransız İhtilali sonrasında çıkan milliyetçilik akımı
OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞA GİRME SEBEBİ
Almanya’nın Rusya’ya savaş açmasının sonraki günü, 2 Ağustos 1914’te, İstanbul’da Osmanlı Devleti ile Almanya ortasında bâtın bir ittifak antlaşması imzalanmıştı. Tıpkı gün Türkler genel seferberlik ilân ettiler. Osmanlı hükümeti aslında tarafsız kalmak niyetindeydi. Lakin 10 Ağustos 1914’te Akdeniz’de İngiliz donanmasının takibinden kaçan Goeben ve Breslau isimli Alman kruvazörleri Çanakkale Boğazı’na girerek Osmanlı Devleti’ne sığındılar. Devletin tarafsızlığı Alman gemilerinin Türk sularını terketmesini gerektiriyordu. Kruvazörler Türk hükümetince satın alınmak yoluyla sıkıntıya tahlil getirildi. Lakin Yavuz ve Midilli ismi verilen kruvazörler de dahil olduğu halde Osmanlı donanmasının Alman Amirali Souchon kumandasında 27 Ekim’de Karadeniz’e açılıp Rus gemilerini batırması, Sivastopol ve Novorosisk limanlarını topa tutması, Rusya’nın 2 Kasım 1914’te Osmanlı Devleti’ne savaş ilân etmesine sebep oldu. Böylelikle Türkler bir oldubitti sonucunda Almanya ve Avusturya-Macaristan’ın müttefiki olarak savaşa katıldılar. Türk harekât planı, Osmanlı ordularının müttefiklerinin Avrupa cephelerinde yükünü hafifletmek amacıyla Karadeniz kıyılarında yahut Kafkasya’da Rusya’ya, Süveyş Kanalı’nda İngiltere’ye taarruz etmesi temeline dayanıyordu.
I. DÜNYA SAVAŞI NEDEN BAŞLADI?
Avusturya-Macaristan veliahtı Franz Ferdinard Saraybosna’yı ziyaret etmeye gitmiştir. Bu ziyaret sırasında Sırplı bir öğrenci olan Gavrilo Princip tarafından öldürülür.(28 Haziran 1914). Veliahtın mevti üzerine Avusturya-Macaristan, Sırbistan’a savaş açtı. İki devletin ortasında başlayan bu savaş 1.Dünya Savaşı’nın kıvılcımı oldu.
Kafkasya Cephesi:
Doğu Anadolu’da Osmanlı Rusya’yla savaştı. 1914 Aralık ayında Ruslar Doğu Anadolu’ya saldırdı. Şiddetli soğuklar yüzünden, Enver Paşanın yönettiği karşı taarruz başarısız oldu ve Sarıkamış yöresinde askeri birliklerimiz çok kayıp verdi.
1916’da Ruslar Muş ve Trabzon’u ele geçirdi. Mustafa Kemal Çanakkale savaşlarından sonra, Muş ve Bitlis’i geri aldı. 1917’deki Rus ihtilali, Kafkasya cephesinde savaşın durmasına sebep oldu.
Kanal Cephesi:
Osmanlı, Mısır’da tekrar egemenlik kurmak, Süveyş Kanalı’nı da ele geçirmek istiyordu. Osmanlı bu kanalı alırsa, İngilizlerin sömürgeleriyle teması kesilecek, aldığı asker ve materyal dayanağı önlenecekti.
Bundan ötürü Almanların da tesiriyle, İngilizlerin elindeki Süveyş Kanalı’na Osmanlı Devleti 1915’de atak düzenledi, gerekli tedbirler alınıp hazırlıksız olarak yapıldığı için İngilizler karşısında başarılı olunamadı. İngilizler, Sina Yarımadasını ele geçirip Suriye sonuna dayandı. (1916)
Hicaz ve Yemen Cephesi: Osmanlı birliklerinin bir kısmı, kutsal yerleri korumak için İngilizlerle çarpıştı. Gerek olumsuz çöl şartları, gerekse güçlü İngiliz kuvvetleri karşısında Sina’da bir sonuç alınamadı. İngilizlerin yanı sıra Araplarla gayret zorunda da kaldı. İngilizler bu cephede üstünlük kazandı.
Irak Cephesi:
İngilizler, Osmanlı Devleti’nin İran’a girmesini ve Hindistan’ı tehdit etmesini önlemek; kuzeye çıkararak Ruslarla birleşmek hedefindeydiler. Irak petrollerini de ele geçirmek isteyen İngiltere, Basra’ya çıkarma yaptı. Osmanlılar İngiliz Birliklerine karşı başarılı oldu.
Kütlül amare denen yerde, İngilizler geri çekildi. (1915) Tekrar Basra’ya asker çıkaran İngilizler, 1917’de Bağdat’a girdiler.
Suriye ve Filistin Cephesi:
Osmanlılara bu cephede Yıldırım Ordular Küme Kumandanı Alman General Liman Von Sanders komuta ediyordu. Bu general, misyondan alındı, yerine Mustafa Kemal Paşa atandı. İngilizlere karşı Suriye cephesinde birtakım muvaffakiyetler kazandı, bugünkü Suriye hududunu savunmak için tedbirler aldı.
Galiçya, Romanya ve Makedonya Cepheleri: 1916-1917 yıllarında Avrupa cephelerinde muharebelere katılan Osmanlılar Rusya, Romanya ve Fransa’ya karşı çaba ettiler.
Çanakkale Cephesi:
Türk milletinin vatanını savunmak için canını feda etmekten kaçınmadığı çok kıymetli savaştır.
İtilaf Devletlerinin bu cephedeki maksadı; Rusya’ya silah yardımı yapıp Doğu Avrupa’ya yönelik saldırısını kolaylaştırma, Almanya’nın doğuya yayılmasını önlemek ve boğazlarla İstanbul’u alıp Osmanlıları savaş dışı bırakmaktı.
İngiltere, Mısır’daki varlığını garanti altına alıp Ortadoğu’da bulunan varlıklı petrol yataklarına sahip olmak istiyordu.
İtilaf Devletleri, 1915 Şubatından itibaren hücuma geçip Çanakkale Boğazından geçmek istediler. Nusret Mayın gemisinin boğaza döktüğü mayınlar ve güçlü top atışı nedeniyle bozguna uğradılar. 18 Mart 1915’de, İtilaf Devletlerinin savaş gemilerinin bir kısmı batırıldı, bir kısmı saf dışı bırakıldı.
Düşmanlar Çanakkale’yi denizden geçemeyeceğini anlayınca, 25 Nisan’da Gelibolu Yarımadası’nda Seddülbahir ve Arıburnu kıyılarına çıkarma yaptılar. Hedef Çanakkale’yi karadan geçmekti. Avusturya ve Yeni Zelandalı askerlerden oluşan Anzakların da bulunduğu İtilaf Devletleri birlikleri, Mustafa Kemal Paşa ve askerlerini buldular.
Osmanlı ordusu bu cephede büyük zafer kazandı. Boğazlara ve İstanbul’a yönelik tehlike engellendi, İtilaf Devletleri maksatlarına ulaşamadı ve bu cephede kazanılan zafer sebebiyle savaş bir müddet uzadı.
