Edebiyatın vazgeçilmez iki metin türü olan Roman ve hikâye, lüzum yapıları lüzumse anlatım biçimleri gereği sık sık birbirine karıştırılmaktadır. Her ne kadar ele aldıkları mevzular ve o hususları işleme biçimleri birbirine benziyor olsa da, Roman ve hikâye gerçekte bambaşka iki edebi türdür. Bu değişikliği meydana çıkaran en dikkat çekici özellik eserin kapsamıdır. Bu yazımızda Roman ve öykünün (hikâyenin) benzer ve değişik yönlerini detaylı bir şekilde bildirime çalışacağız.
Genellikle Roman ve hikâyenin farkı “Uzun olan kitap Roman, kısa olan hikâyedir.” şeklinde ifade edilir ancak bu eksik ve yanlıştır. Çünkü kısa Romanlar olabileceği gibi, uzun hikâyeler de vardır. Bunun amacıyla Romanın ve hikâyenin kapsamının geniş ve dar olması üzerinden hareket etmek lüzumir. Yani eserdeki şahıs sayısı, yer ögeleri, vakit dilimleri ve vaka örgüsünün daha çok şeyi kapsıyor olması Romanı; şahıs, yer, vakit ögelerinin az ve vaka örgüsünün daha sade olması ise hikâyeyi çağrıştırmalıdır. En asli fark budur. Şimdi sırayla benzerlik ve değişiklıkları madde madde ele almaya çalışalım.
Roman ve Hikâyenin Benzerlikleri
- İkisi de vaka yazısı çeşidine örnektir, bir vaka örgüsü çevresinde gelişir.
- İki edebi türde de gerçek ya da gerçekleşmesi olası mevzular ele alınır.
- Anlatmaya bağlı edebi türe dâhildir ve yazarları bellidir.
- Vaka yazısı oldukları amacıyla serim, düğüm ve çözüm bölümlerinden meydana gelirler.
- Şahıs kadrosu, vakit ve mekân (yer) her ikisinde de açıkça bellidir.
Roman ve Hikâyenin Farkları
- Romanda çok sayıda şahıs bulunurken, hikâyenin şahıs kadrosu çok az şahıstan meydana gelir.
- Romanda iç içe işlemiş çok çok vaka bulunurken, hikâyeler genelde kvaka tek bir vaka üstüne kurulur.
- Romanda yer ögeleri sayıca çoktur, hadiseler değişik değişik mekânlarda geçer. Hikâyede ise genelde az sayıda mekân betimlenir, detaya inilmez.
- Romandaki hadiseler genelde uzun bir vakit diliminde gerçekleşir ya da bir vakit dilimi çok detaylı olarak ele alınır. Hikâyede ise hadiselerın azlığı nedeniyle daha kısa vakit dilimlerini kapsar.
- Romanlar çoğu açıdan detaylı oldukları amacıyla genelde uzun yazılardır. Hikâyeler ise kvaka hususları ve ögeleri içerdikleri amacıyla kısa yazılardır. Bunun istisnaları vardır.
- Hikâyelerde hususların sebepleri çok irdelenmez ancak Romanlarda mevzu enine boyuna ele alınır.
- Romanlarda bireylerin ve mekânların betimlemeleri çokça yapılır, her şey detaylı olarak verilir. Hikâyelerde ise şunlar yoktur, şahıslar ve mekânlar genel hatlarıyla verilir.
- Romanlar genelde “aşk, polisiye, macera, tarihi, psikolojik, tarihi…” gibi mevzularla nitelendirilirken; hikâyeler “vaka hikâyesi, hal hikâyesi, çağdaş hikâye, kısa hikâye” gibi isimlerle kategorilendirilir.