İnsanoğlu tarih boyunca birçok devlet, kültürel, toplumsal ve politik sistem kurmuştur. Bunlardan kimileri binlerce yıl, kimileri yüzlerce yıl sürmüş kimileri da kısa sürüp yok olmuştur. İnsanlığın deneme yanılma yoluyla attığı adımlar bizi bugün bulunduğumuz noktaya getirmiştir. Pekala Feodalizm (Derebeylik) nedir? Feodal sistem nasıl ortaya çıkmıştır?
Feodalizm, Senyör ya da Lord olarak isimlendirilen toprak sahibi bir derebeyin topraklarında serf ismi verilen köylüleri çalıştırıp, ortaya çıkan eserden onlara ufak bir hisse verdikten sonra geri kalanı kendisine almasına dayalı bir ekonomik sistemdir. Terim, latince ‘feudum’ ‘feudalism’ sözcüğünden türetilmiştir. Feudalism, hizmet etme şartına bağlı olarak verilen arazi manasına gelir.
Toprağa, ziraî üretime ve lorda hizmet şartına dayanan feodal sistemin, dokuzuncu ve on beşinci yüzyıllar ortasında uygulandığı genel kabul görür. Bu bağlamda feodalizm, Avrupa’nın yaklaşık 600 yılına damgasını vurmuştur.
FEODALİTE REJİMİNİN ÖZELLİKLERİ
- Feodalite rejimin kurulmasından sonra Avrupa’da siyasal birlik bozulmuş, küçük idare üniteleri ortaya çıkmıştır.
- Derebeylik idaresi, IX. yüzyılda Fransa’dan bütün Avrupa’ya yayılmış ve bütün Ortaçağ boyunca devam etmiştir.
- Feodalite rejiminde, halk ortasında eşitlik yoktu. Avrupa’da halk; soylular, rahipler, burjuvalar ve köylüler diye sınıflara ayrılmıştır. Bu nedenle Ortaçağ’da Avrupa’da toplumsal adalet sağlanamamıştır.
- Toprakların mülkiyeti soyluların elinde toplanmıştır.
- Ortaçağ’da kapalı bir ekonomik siyaset izlendiği için halk sermaye birikimine sahip olamamıştır.
FEODALİZMİN OLUMLU TARAFLARI
Feodalizm 1.000 yıldan daha uzun bir mühlet evvel ortaya çıkmış, alt ve üst sınıfın birlikte ahenkle yaşamasına imkan sağlamış, görece uygar bir sistemdir. Toplumdaki herkesin üstlendiği misyona uygun olarak ödüllendirildiği ve mahallî toplulukların bile bir biçimde sesini duyurabildiği bir sistem olmuştur. Kral, hiyerarşinin en üstünde yer aldığı halde karar almak konusunda bağımsız değildir. Sistem, binlerce kilometre ötedeki bir hükümdara duyulan kör bağlılıktan fazla bireyin bağlı olduğu bireye duyduğu itimat üzerine inşa olmuştur.
Baronlarla serfler ortasındaki bağ, Karanlık Çağlardaki bağlantıdan çok daha istikrarlı, inançlı ve verimlidir. Toplumda herkesin bir yeri ve hedefi olmasını sağlayarak ulusal sadakatin artmasını sağlamıştır.
Hepsinden öte sistem, az da olsa beşere bahtını belirleme bahtı tanımıştır. Kimse zorla savaşmak ya da zorla çalışmak durumunda kalmamış; en azından bu ikisi ortasında bir tercih yapabilecek hale gelmiştir.
FEODALİZMİN OLUMSUZ YÖNLERİ
Üstteki yararlar yanı sıra feodalizm beş yüzyıl boyunca Avrupa’nın ağır baskıcı bir sistem ile yaşamasına neden olmuştur. Hükümdarın mutlak gücü, birtakım mevzularda sınırsız davranışlara yol açmıştır. Örneğin çok vergiler ve vefat tehdidi vb. Toplumsal adalet son derece zayıftır. Halkın %90’ını oluşturan sınıfın fırsatları yok denecek kadar azdır. Ayaklanma korkusu, hükümdarın baronlarını daima olarak keyifli etmesi gerekliğini doğurmuş bu da güvensizlik beraberinde komplolara yol açmıştır.
Güç ve sadakat en makbul kıymetler olarak görülmüş, zekaya ve meritokrasiye ehemmiyet verilmemiştir. (Meritokrasi: Liyakata dayalı bir idare anlayışını benimseyen devlet modeli.) Bu olumsuz istikametleri yüzünden feodalizm, toplumsal ve felsefi gelişmeleri frenlemiştir.
GÜNÜMÜZDE FEODALİZM
Sanıldığı üzere feodalizm Orta Çağ’da ortaya çıkmamıştır. Kökleri Antik Mısır’a kadar geri masraf. Lakin 19. yüzyıla kadar feodalizm terimi kullanılmamıştır. Hint kast sistemi, Kuzey Kore hatta kimi cürüm örgütlerinde feodalizmin motiflerini görebiliriz.
Örneğin pek çok mafya tertibi, çağdaş feodal sistemlere örnektir. Burada güçlü bir öndere bağlı belirli alanların sorumluları olan önderler vardır ve onlara bağlı olarak faaliyet gösteren öbürleri ve sonuç olarak sistemin her üyesi, kendi güvenliği için kendisinin üstünde konumlanmış olan şahsa ya da bireylere ödeme yapmak zorundadır.
Bugün felsefi manada 21. yüzyıl kapitalizminin feodalizmin parlak bir versiyonu olduğunu argüman edenler de vardır. Bu sav örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nin neo-feodalizm ile yönetildiğini savunur. Bu argümanlarını da halkın en alt katmanında yaşayan bireylerin makus fiyatlarla çalışmak zorunda kalmalarına rağmen şirketlerin çok yeterli para kazanmalarına ve dengesizliğin neden olduğu toplumsal adaletsizliğe dayandırırlar.
Sonuç olarak feodalizm; istikrar ve güvenliğin sağlamamış olduğu çağlarda, çağın değerli gereksinimlerine yanıt verebilen bir sistem olduğundan haklı ve gerçek bir sistem olarak kıymetlendirilebilir. Fakat felsefi ve toplumsal fikrin bu kadar aydınlanmış düzeylere ulaştığı 21. yüzyılda bu cins baskıcı ve kısıtlayıcı bir yaklaşımın benimsenmesi için hiçbir sebep yoktur.
FEODALİZMİN ORTAYA ÇIKMASININ SEBEPLERİ
Feodalizmin ortaya çıkmasındaki en kıymetli sebep, Roma İmparatorluğu’nun sisteminin karşılaştığı büyük ekonomik buhrandır.
Roma İmparatorluğu’nda, bilhassa İtalya Yarımadası’nda ziraî üretim, toprak sahibi özgür Roma vatandaşlarının geniş çiftliklerinde, yüklü olarak köle emeği kullanılarak ve imparatorluğun ticaret çizgilerindeki hâkimiyeti sayesinde çeşitli pazarlara yönelik olarak yapılıyordu. Düzgün işleyen ticaret sayesinde gelişmiş bir işbölümü sağlanmıştı ve ziraî üretim kırsal alanlarda, zanaatlar ise ticari merkez durumundaki kentlerde sürdürülüyordu. Kentler, kırsal kesim için gerekli üretim araçlarını ve lüks materyalleri, kırsal kesim ise kentlerin besin muhtaçlığını sağlıyordu. Bu halde canlı bir kent-kır ticareti oluşmuştu.
Fetihler boyunca Roma yeni vergi kaynakları yaratıyor ve savaşlardan gelen yağma gelirleriyle besleniyordu. Lakin, fetihlerin durması ve savaşların kısır savunma savaşlarına dönmesinin akabinde Roma maliyesi güç duruma düştü. Bunu dengelemek maksadıyla, vergilerin artırılması yoluna gidilmiştir. Vergilerin artırılması köylüyü sıkıntı durumda bırakıp alım gücünü azalttığı üzere, köyden kente göçü de tetiklemiştir.
Bu durum birinci tesirlerini ticaret üzerinde göstermiştir. Köylünün alım gücünün azalması köy-kent ticaretini zayıflatmış, kentli zanaatkârlar pazar bulmakta zorlandıklarından iflasa sürüklenmiş, kentle ticaret yapamayan latifundialar (köle emeğiyle üretim yapan ziraî işletmeler) güç duruma düşmüştür. Bu, Roma periyodundaki ekonomik sistemi yok edecek bir kısır döngüdür.
Eserlerin pazarlamasında meseleler yaşanmaya başlandığında, kölelerin üretim periyotları dışında da beslenmesi mecburiliği katlanılması olanaksız bir maliyet ögesi haline gelmiştir. Bu çeşit işletmeler, kölelerin bir kısmını azat ederek, belli bir toprak kirası karşılığında geçimlik toprakları sürece hakkı tanıdılar.
Azat edilmiş bu yeni küçük çiftçiler tümüyle özgür değillerdi, kendilerine tahsis edilen toprakları terk etmeleri durumunda toprak sahibinin gelir kaynağı da ortadan kalkacaktı. Münasebetiyle bu topraklardan ayrılmama şartıyla azat edilmişlerdir. Böylelikle, verilen toprağı işleyerek geçimini sağlayan, karşılık olarak efendisine toprak kullanım kirası ödeyen bu çiftçilerle yeni bir sınıf doğmuş oldu. Bu sınıf, feodal iktisadın ana üretici gücü olan serfler sınıfıdır.
FEODALİZMİN ÇÖKÜŞÜNÜN SEBEPLERİ
- Feodalitenin çökmesine neden olan birçok gelişme olmakla birlikte en değerli olanlar şunlardır:
- Ateşli silahların yaygınlaşması sayesinde, geniş surlarla çevrili malikânelerin inançlı birer ortam olmaktan çıkması,
- Veba salgının yarattığı ziraî üretim kayıpları,
- Coğrafik keşifler ve akabinde ticaretin canlanması, kentlerin ortaya çıkması ve insanların kentlere göç etmesi,
- Hükümdarların, ticaret ile zenginleşmeye başlayan burjuva sınıfı tarafından desteklenmesi ve böylelikle merkezi otoritenin güçlenerek güçlü merkezi ordular kurması, üzere gelişmeler feodal sistemi zayıflatmıştır.
