Ludwig van Beethoven Kimdir?

Arkadaşlarıyla bir oyun kuramamış, tahminen bir arkadaşı dahi olamamış, müziğe babasının ezici eğitimi ile nefret ederek başlamış ve ismini tüm dünyanın bildiği bir müzisyene dönüşen Ludwig von Beethoven’in hayat hikayesidir…

“Sanatın kalbine nüfuz edin. Zira lakin sanat ve bilim insanı, tanrısal boyuta yüceltebilir!” Bu cümle Beethoven’e ilişkin; hani şu sağır haliyle 9. Senfoni’yi yazan, konserini yönetip ayakta alkışlanan… İnsan duyduğunda kulaklarına inanamıyor. Zira bir insanın sağır olmasına karşın müzik yaptığını, üstelik dünyayı etkileyen bir müzik yaptığını söylemek, onun beş kulaklı olduğunu söylemek üzere bir şey…

Beethoven’i yazarken acı dediğimiz olgunun bize neler yapabileceğini ve istersek onlara taraf verebileceğimizi düşündüm daima. Onun geçtiği çocukluktan geçip de böylesine dünyanın tanıdığı kıymetli birine dönüşmek çok, çok sıkıntı. Bir de şunu düşündüm: Bunun sahiden bir ortası olamazdı. Beethoven ya yok olup gidecek ya da bu türlü kabından taşacaktı. O, güzel ki kabından taştı…

Ludwig van Beethoven’ın Çocukluğu

Beethoven, 17 Aralık 1770’te, -bu onun kilise kayıtlarına geçen vaftiz tarihiydi- Roma İmparatorluğu sonları içinde bulunan Bonn kentinde, Maria Magdalena (Keverich) ve Johann van Beethoven çiftinin oğlu olarak dünyaya geldiğinde ailesi, ona, dedesinin ismi olan “Ludwig van Beethoven”ı verdi.

Beethoven’i tanımak için dedesinden de bahsetmeli. Belçika’nın Mechelen kentinde dünyaya gelen Dede Beethoven, (1712-1773) Almanya’nın Bonn kentine taşındığında 20 yaşındaydı. Birinci evvel bir sarayda Baş Korist olarak iş buldu, koroda müzikler söylüyordu. 1761’de ise, bu sarayın Kapellmeister’i olarak atandı. Evet, artık orkestra şefi olmuştu ve ismi, Bonn’un seçkin müzisyenleri ortasında sayılıyordu. Tek çocuğu, yani Beethoven’in babası Johann da, yeniden bu sarayda tenor olarak çalışıyordu. Bunun yanında keman ve klavye dersleri de veriyordu.

Mutsuz bir çocukluk geçirecekti Beethoven. Günler geçecek, sonbaharda dökülen yapraklar misali hayatından mahzur olamadığı dökülmeler karşısında taşlaşacak, giderek içine kapanacaktı. Annesi ve kardeşlerini daima hasta gördü. Sonra da teker teker kardeşlerinin ölümünü…  7 kardeşlerdi ve Beethoven ikinci çocuktıu. Kardeşlerinden 3’ü sağır, 2’si kör, başkası de zeka özürlüydü. Kardeşlerinin dördü ölmüş, geriye yalnızca 2 tanesi kalmıştı: Kaspar Anton Karl ve Nikolaus Johann.

Yoksulluk çeken bir konutları, fakir sofraları vardı. Babası Johann ise, daima sarhoş gezen bir alkolikti. Yalnızca alkolik de değildi üstelik. Tıpkı vakitte gözü pek yükseklerdeydi ve oğlunun hayatını bir zindana çevirdiğinin ayırdında bile değildi…

Müzikten nefret eden bir çocuktu

Babası Johann, tahminen saraylarda çalışmış; ancak bir türlü şöhrete kavuşamamıştı ve bu başarısızlığından duyduğu tüm hissini, tasa, öfke, kıskançlık her ne varsa hepsini, oğluna aktarıyordu. Aslında müziğe epey meraklıydı; lakin alkol sebebiyle üçüncü sınıf bir müzikçiden öteye geçememişti. Madem kendisi başaramamıştı, öyleyse oğlu Beethoven bunu yapabilirdi; hatta yapmalıydı.

Johann anlamıştı bir defa, Beethoven’in yetenekli olduğu apaçıktı. Bu yeteneği keşfettiğinde oğlu 4 yaşındaydı. Bunu kaçıramazdı. İşte bu türlü başladı Beethoven’in zalimce eğitim süreci… Birinci öğretmeni babası olmuştu.  Her anı piyano başında geçiyordu ve katiyen yanılgı yapma lüksü yoktu. Şayet yapıyorduysa da bedelini kesinlikle öderdi. Birden fazla vakit dayak ve bazen de babasının uygun gördüğü diğer berbat muamelelerle cezalandırılıyordu. Ve bunun yanında muvaffakiyetlerinin da asla hoş bir sözcük duymak üzere bir karşılığı yoktu. Beethoven müzikten ölesiye nefret ediyordu. Kulağa inanılır üzere gelmiyor değil mi? Zira babası onu o denli zorluyordu ki, ona sevgi duyması imkansızdı. Fakat bu nefreti itiraf etmesi bile yıllarını alacaktı. Çünkü çocuk yaşları bu nefret hissini düşünmeye dahi korkuyor olmalıydı…

Tüm bunların sonucu olarak da Beethoven, duygusal istikametten kendini eksik gören, utangaç, sevgisini aşikâr etmekten mümkün olduğunca kaçınan bir çocuğa, yıllar geçtikçe de bir yetişkine dönüşecekti. Bu kadar da değildi elbette. Beethoven, yediği dayaklar ve yüklendiği gerilim sonucu genel manada daima hasta idi. Sağırlık da bu sonuçlardan biri olacaktı…

Müzik eğitimi

Beethoven’in eğitim sürecinin müzik üzerine heyeti olduğu aşikardı artık. Babasından sonra öbür müzik öğretmenleri de oldu. Gilles van den Eeden’den org, aile dostları Tobias Friedrich Pfeiffer’den klavye dersleri almaya başlamıştı. Bir yandan da parmakları Franz Rovantini’nin eğitiminde keman ve viyola ile tanışmıştı…

Şimdi 5 yaşındaydı; ancak o denli ağır bir eğitimden geçiyordu ki! Babasının bıraktığı yerden aile dostları Pfeiffer alıyordu bazen ve Beethoven’i gecenin bir yarısı uykusundan uyandırıyor ve zorla müzik çalışıyorlardı.

Babası Johann, Beethoven’in süratli bir biçimde ilerlemesi için elinden geleni yapıyordu. Bir yandan da Mozart’ı takibe almıştı. Onun babası Lepold ile birlikte çıktığı turnelerden haberdardı. Beethoven de Mozart üzere olmalıydı diye düşünüyordu. Hatta neden onlar üzere bir baba oğul olmasınlardı? Bu türlü böyle vakit geçti ve Beethoven, 1778’de, birinci halka açık konserini verdiğinde yalnızca 7 yaşındaydı.

1779’da ise, birinci kere Christian Gottlob Neefe’den birinci bestecilik derslerini almaya başladı. 1783’te de, Neefe’nin yardımıyla birinci bestesini yayımladı. Akabinde da hocasının asistanı olarak çalışmaya başladı. 1784 prestijiyle Beethoven, birinci parasını asistanlıktan kazanmaya başlamıştı. Bu ortada maddi ve manevi dayanak de görmeye başlamıştı. 1783’te yayınlanan birinci 3 piyano sonatından sonran Başpiskopos Maximillian Friedrich, Beethoven’in bu harika yeteneğine kayıtsız kalamamıştı…

Mozart ile tanışması

1787’de Beethoven, nihayet Mozart ile çalışmak umuduyla Viyana’ya gitti. Tanışmışlardı da! 2 hafta sonra annesinin hastalığını öğrenip dönmeseydi tarih bu ikili ile ilgili apayrı şeyler de yazacaktı tahminen. Fakat en azından kaynaklara geçen bilgiler de vardı. Beethoven, Mozart’a yeteneklerini kısa bir piyano gösterisiyle göstermişti. Mozart’ı gülümsetmişti Beethoven’in notaları. Yanında öteki müzisyen arkadaşlarıyla birlikte dinlemişti ve onlara dönüp şöyle dedi: “Bu çocuğa yeterli bakın! Gün gelecek, tüm dünya onu tanıyacak”…

Beethoven, kendisine mi yoksa babasına mı ilişkin olduğundan habersiz peşine düştüğü hayalin yarıda kalmasına aldıramayacak kadar üzgündü. Annesinin hastalığı ile Viyana’dan dönmüş ve birebir yıl içinde de annesi, şimdi 40 yaşında vereme yenik düşmüştü. Artık çocukluğunun sancılı vakitlerine dönmüş üzereydi. Giderek daha da içine kapandı ve melankolik bir ruha büründü. Babası ise, artık daha çok alkolikti…

Annesinden sonra Ludwig van Beethoven

Annesi, Beethoven’in tek sığındığı limandı ve artık o yoktu. Bu yokluk her ne kadar canını çok yaksa da, öbür yanmışlıklarının yanına kilitledi bu duyguyu da. Artık babası her şeyden daha çok vazgeçmişken küçük kardeşlerinin sorumluluğunu kendisi almalıydı. Öteki devası yoktu. Önündeki 5 yıl boyunca Bonn’da kalacağına emindi. Mozart’ın yanına Viyana’ya dönse ne olurdu diye o an hiç düşünmüş müydü?

Evet, tahminen Mozart ile çalışamadı. Hatta bu süreçte, 1791’de mevt haberini aldığında bir daha çalışma fırsatı da bulamayacaktı. Lakin burada da yeteneklerinin getirileri vardı pekala. Franz Wegeler ile işte bu sırada tanıştı ve onun sayesinde de periyodun seçkin ailelerinden von Breuning Ailesi ile. Artık von Breuning’lerin konutuna sıkça masraf olmuştu. Çocuklarına da müzik dersleri veriyordu. Onun eğitim hayatı pek iç açıcı başlamamıştı; lakin o, güzel bir öğretici olmak için uğraş ediyordu. Bu tanışmalar zincirleme bir biçimde başkasına uzanıyordu. Almanya’nın soylularından Count Ferdinand von Waldstein ile tanıştı. Maddi dayanak gördüğü bir öteki isim de o oldu. Hatta Waldstein ismini bir de sonat yazdı…

Bu ortada babası günden güne alkole daha da bağlanıyordu. Beethoven, sonunda 1789’da, yasal yollara başvurarak babasının maaşının yarısının kendisine ödenmesini sağladı. Böylelikle ailesine daha rahat dayanak olabilirdi. Aslında seçkin sarayların orkestralarında viyola çalarak kendisi de para kazanıyordu; lakin yeniden de kâfi değildi. Bu viyola işleri, önüne daha çok Mozart operaları çıkarır olmuştu. Ünlü flüt virtüözü Anton Reicha ile de bu sırada arkadaşlık kurmuştu.

Beethoven, artık çok uygun viyola ve piyano çalan bir müzisyen olarak tanınıyordu…

Viyana günleri

Kendine verdiği 5 yıllık müddet dolmuştu ve Beethoven, 1792’de, yine Viyana’ya gitti. Bu defa tüm vazifelerinden arınmıştı ve yolundan dönmesi için sebebi yoktu. Mozart artık ölmüştü. Burada ünlü bestekar Joseph Haydn’in yanında çalışmaya başlamıştı. Haydn, onun harika yeteneğini fark ettiğinde en büyük destekçilerinden biri oldu. 1975’te bestelediği yapıtlarını burada saray orkestrasında çalıyordu. Güzel para kazanıyor ve yoksul hayatından çok uzakta, asiller üzere yaşıyordu. Bunun yanında artık kendine inancı de vardı. Artık Beethoven’in ünü bir piyanist olarak lisandan lisana dolaşıyordu ve daha sonra yaptığı bestelerle 19. Yüzyılın sonuna kadar yaşayan tüm klasik müzik müzisyenlerinin tesir kaynağı olacaktı.

Çocukluğundan bu yana aldığı o sancılı eğitimden bu yana çok vakit geçmişti. Artık şöhret basamaklarını bir bir tırmanma vaktiydi…

Ludwig van Beethoven Sağır oldu

Evet, artık şöhret vaktiydi; lakin bu şöhret yerini kulaklarında fevkalade çınlamalara bıraktı. Şimdiye dek romatizma, romatizmal ateş, kolit, tansiyon, göz yangısı üzere pek çok sıhhat sorunu ile boğuşan Beethoven, yıllara yayılan bir sağırlık başlangıcı yaşıyordu. 1801’de başlayan ve başta önemsememeye çalıştığı bu çınlamalar, günden güne arttı. Beşerlerle bağlantı kurmakta zorlanır olmuştu. Bu sesler evvel arttı, çoğaldı sonra da giderek derinden gelmeye başladı. Şimşekler çakıyormuş da hiç ses çıkmıyormuş üzere bir histi bu.

Ve nihayet hiç ses duymaz oldu. Evet, sağır olmuştu. Yıl 1817’ydi. Ve farklı bir formda bu durum, onun arka arda besteler yapmasına pürüz değildi. Tüm sesler kesildiğinde birinci yansısı tüm herkesten, her şeyden kaçmak olsa da, müzik yapmadan da duramayacağını çabuk anladı. Evvel ne kadar sessizse o kadar yalnız kalması gerektiğini düşündü. Sessizliğinin üzerine bir de kocaman yalnızlıklar ekledi. Lakin sonra fark etti ki, kulakları susmuş olsa da, içindeki o tutku susmamıştı. Ne kadar sıkıntı da olsa, müzik yapmaya devam etti.

Müzik bir zehir enjekte edermiş üzere bir hissiyatla ona verilmeye başlamışsa da, içinde nihayet bir tutkuya dönüşeli çok olmuştu. Nasıl ki kelam konusu müzik olduğunda kimseye boyun eğmediyse, artık de bu sessizliğe teslim olmamıştı. Şöyle bir anı var kaynaklarda: Bir konser sırasında bir kont Beethoven’e, ukala bir tutumla “Hadi müzisyen çal!” diye bir çıkışta bulunduğunda, her şeyi orada bırakıp çekip gitmişti. Lakin reaksiyonunu bu kadarla da sınırlamadı ve kısa bir mektup yazdı: “Siz kontsunuz! Bugün varsınız, yarın olmayacaksınız. Lakin Beethoven bir tanedir ve daima olacaktır”.

Ölümsüz aşka mektuplar

Beethoven, hislerini yaşadıklarından mütevellit hiç muhakkak edemese de, nihayetinde o bir sanat adamıydı. Aşık da oldu elbette ve içinden coşan hisleri birçok vakit bestelerinde açığa çıkardı. -Dinlerken bir de bu hissiyatla dinlemeyi bir deneyin.- O her vakit hissini kimin için kalbinde taşıyorsa, onu Ölümsüz Aşk olarak tanımladı. Bu bayanın ya da bayanların kim olduğunu hiçbir vakit kimselere demedi. İçinde yalnız başına yaşadığı en büyük duygulardandı.

Müziğini aşkla yoğuran Beethoven yıllarca aşık olduğu bayana mektuplar yazdı, lakin ismini hiçbir yerde kullanmadı. Mektuplardan birinde şöyle diyordu:

”…

Oh, rabbim, birini bu kadar seven insan neden sevdiğinden başka kalmalıdır ki. Ve artık benim ömrüm çok aşağılık bir hayat; aşkın beni çabucak insanların en memnunu ve en mutsuzu yapıyor; bu yaşta sakin ve sistemli bir hayata gereksinimim var; bağlantımız de bu türlü olabilir mi?

…

Beni sevmeye devam et; asla aşkının en sadık kalbini yanlış kıymetlendirme.

daima senin
daima benim
daima bizim”

En ünlü yapıtı: 9. Senfoni

9. Senfoni’yi bilmeyenimiz yoktur. İlla bir sefer olsun dinlemişizdir. Lakin bilerek, fakat bilmeyerek… Evet, 9. Senfoni, bugün Avrupa Birliği Marşı da olan çarpıcı bir senfoni.

Beethoven, en ünlü yapıtı olacağından habersiz olduğu 9. Senfoni’ye, tam da sağırlık ömründe kol gezmeye başladığı vakitlerde başlamıştı. Hayatının en değerli kararı buydu kuşkusuz. Aslında bu senfoninin 20 yıllık bir evveliyatı vardı. Ne zamanki o çınlamalar daha da yükseldi, kulaklarından sonra beynine de uzandı, Beethoven, yalnızlığından sıyrılıp, 20 yıldır uğraştığı lakin bitiremediği, daima bir yerlere not aldığı senfonisini nihayet bitirdi ve bu kadar yıl üzerine bütün hislerinden birikmiş coşkusu, 9. Senfoni olarak ortaya çıktı.

O denli bir anda olmadı şüphesiz. Nihayetinde kulaklarının durumu onu çok zorluyordu. Lakin tekrar de sıkıntı şartlarda eğitilmiş, hayatının tüm acı anlarını biriktirdiği parmakları, piyanonun üzerinde dans ederken her şey yoluna girmişti. Puzzlenin tüm modülleri yerine oturmuş üzere hissediyor olmalıydı. İşte 9. Senfoni bu türlü doğdu…

9. Senfoni dinleyicisiyle birinci defa buluştu

Karanlık bir sessizliğin içindeydi Beethoven. Artık hiç ses yoktu, yani bir şeylerden ses çıkıyorsa da o duymuyordu. Notalar hariç, notaları bütün bedeninde duyduğuna emindi. Artık 9. Senfoni, dinleyicisiyle birinci kere buluşacaktı.

Salonda 10 bin kişi vardı. Orkestra ise, 300 bireyden oluşuyordu. Enteresan tonlardan oluşuyordu ve insan sesini de bilhassa eklemek için çok efor sarf etmişti Beethoven. Bu istikametiyle senfonisini “İnsandan, İlaha uzanan bir köprü” olarak niteliyordu.

Bir isteği vardı; senfonisini kendisi yönetmek istiyordu. Lakin hiç duymayan biri için bu imkansızdı. Seslerin iniş çıkışları, notaların takibi… Tüm bunların farkındaydı; lakin tekrar de orkestra şefinin yerini alacağı halkanın üzerine konumlandı. O anda senfoniyi yönetmek için bulunan Umlauf, Beethoven’e duyduğu hayranlık ve saygıyı aşmadı, ona hiç müdahalede bulunmadı. Gidip diğer bir yere konumlandı ve herkes üzere nefesini tutup Beethoven’i izlemeye koyuldu.

Beethoven, yüzünü orkestrasına dönmüş, kendinden emin ve gururlu, dimdik duruyordu. Evet, sahiden de hiçbir şey duymuyordu. Fakat artık onu izlerken, duyduğunu düşünmeniz hiç de yersiz olmazdı. Beethoven, orkestrada yer alan herkesin üflemesinden, yanaklarının aldığı formdan, enstrümanına dokunuşundan okuyordu senfonisini. Duymuyordu; ancak iç dünyasına ezber ettiği senfonisini yaşıyordu. 9. Senfoni, onun çığlık çığlığa sessiz dünyasında dolaştı, dolaştı ve taşıp dinleyicisinin kulaklarını doldurdu. Herkes, onun bu hayranlık duyulası hali karşısında adeta büyülenmişti. Sonunda beşerler dayanamadı ve senfoni yarılanmışken daima birden ayağa kalkıp Beethoven’i dayanılmaz bir alkış tufanına tuttu. Beethoven, arkasında olup bitenlerden habersiz, alkışı beklemek için duran orkestraya mana veremiyordu. O sırada biri yanına koştu ve onu alkışlara gerçek çevirdi. Artık alkışları görebiliyordu.

Bu alkışlar, Beethoven’in yaralı çocuk kalbinin sonsuzluk yara bandıydı ve karşısında senfoniyi dinleyenler sırf acıyı hissedebiliyordu. Beethoven nefesini tuttu ve karşısındaki alkış bitene dek bekledi. Bittiğinde ise, senfoni kaldığı yerden devam etti. Bu denli vakit tüm hissini içinde yaşayan, kendini dışarıya açmaktan daima imtina eden Beethoven, senfoni bittiğinde gözyaşlarını daha fazla tutamamış ve kendini orkestranın önüne öylece bıraktı.

Başarmıştı…

Ludwig van Beethoven’ın Ölümü

Beethoven, bir tatil dönüşünde yeni bir hastalıkla tanıştı: Siroz! Yataktan çıkamayacak kadar ağırlaşmıştı üstelik hastalığı. Artık sona gerçek gelmişti. Kaynaklara nazaran mevti şöyle olmuştu: 26 Mart 1827’de, şimşekler çaktıran, suların sellere karıştığı bir yağmur yağıyordu. Beethoven’in loş odasını şimşekler aydınlatıyordu. Beethoven, birden doğrulmaya çalıştı, ki bunu yarıya kadar yapabilmişti. Sonra yumruğunu havaya kaldırdı ve cansız vücudunu yatağına bıraktı. Hayatın karşısında direndiği pek çok acıyı dünyada, arkasında bırakabildiği için huzurlu olmalıydı. Cenazesinde onu uğurlayan 30 binden fazla insanın oluşturduğu bir kalabalık vardı…

Vefatının akabinde onun da babası üzere alkolik olduğunu söyleyen, düşünen çok oldu. Meğer kaynaklara nazaran Beethoven, çok ender alkol tüketirdi. O daha çok kahve içmeyi tercih ederdi. Sirozun sebebi alkol değildi.

Gerisinde bıraktığı yalnızca acı değildi şüphesiz. Başlı başına 9. Senfoni bile yeterdi tahminen; ancak pek çok başarısı da sığmıştı acılarının ortasına. Beethoven, 9 senfoni, 5 piyano konçertosu, 1 keman konçertosu, 1 piyano, keman ve çello için üçlü konçerto, 32 piyano sanatı ve pek çok da oda müziği yapıtının sahibiydi. Müziği yaşamayı öğrenen ve hissettiren, tutkulu, dramatik yapıtlarıyla kulaklarımızın pasını silen, bilhassa Op. 109 piyano sonatıyla Klasik Müziğin Romantik Dönemi’ni başlatan bir Beethoven geçti bu dünyadan…