Hüseyin Rahmi Gürpınar Kimdir?

Eldivensiz asla meskenden çıkmayan, en büyük zevki örgü örmek ve dondurma ile reçel yapmak olan, Türk Edebiyatı’nın bağımsız sanatkarlarından biri olarak anılan muharrir, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın hayat hikay

Sizin onun hakkında bildiğiniz en enteresan tarafı hangisi? Örgü örerek problem atıyor olması mı? En büyük hobilerinden birinin yemek yapmak olması mı? Ya da eldivensiz sokağa çıkmayışı mı? Tahminen de hiç evlenmemiş olması? Pek çok takıntıyla hayatını sürdüren biri olarak Hüseyin Rahmi’nin şu tarafı de çok enteresanmış diyemedim ben. Yalnızca aşkı hiç tattı mı, sanırım onu merak ettim. Tahminen de karşısına çıktı; lakin fark edemedi, tanıyamadı. Kim bilir!

Ne kadar çok enteresan tarafı olursa olsun, o bir müellif ve Hüseyin Rahmi’nin bu değişik taraflarından çok romanları ilgilendirmeli bizi. “Süt Kardeşler” sinemasının onun romanı “Gulyabani”den çıkmış olması ilgilendirmeli mesela. Eldivenli ve daima kibar görünümlü halleri de daima göz zevkimizi doldursun. Ne güzel…

Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Çocukluğu

Hüseyin Rahmi, 17 Ağustos 1864’te, İstanbul’da, Hünkar yaveri Mehmet Sait Paşa’nın oğlu olarak dünyaya geldi. Annesinin kucağından hiç inmeyen, yaramazlıklarıyla ünlü bir çocuktu. Lakin o kucakta sadece dört buçuk yaşına kadar kalabildi. Annesi hayata veda ettiğinde şimdi 22 yaşında gencecik bir bayandı. Hüseyin Rahmi’nin birinci sessizlik günleri işte bugün başladı. Yıllar sonra “anne” sözcüğünün ona ilişkin hislerini, vefatından duyduğu dinmeyen fevkalade acıyı şu cümlelerle kaleme alacaktı:

“Validem okur müellif bir bayandı. Beni dört buçuk yaşında teyzemin terbiye aguşuna bırakarak pek genç iken yirmi ikisinde hayata veda etti. Kelam valideme intikal edince kalemimi tutamam, ağlamadan duramam. Zira kendisine pek düşkündüm. Kucağından hiç inmezdim. Çocukluğumda bütün ateşleriyle zihnime intiba etmiş birkaç levha vardır ki tahatturu beynimi sürekli yakar. O vakit ne olduğunu bilmediğim, itiraf lâzım gelirse hâlâ öğrenemediğim hayatın acılığı günahsız yanaklarımı pek insafsızca şamarlamıştı. Sızısı hâlâ gitmiyor…”

Hüseyin Rahmi şimdi küçücük bir çocuktu ve çok sevdiği anne sıcaklığını yitirmişti. Mevtin nasıl bir şey olduğunu şimdi anlaması çok kolay değildi. Annesinin ani mevti üzerine Hüseyin Rahmi, Girit’te bulunan babasının yanına gönderilmişti. İlkokula burada başlamıştı ki, babasının yine evlenmesi üzerine, tekrar İstanbul’a gönderildi; anneannesinin yanına. 6 yaşlarındaydı. Eğitimine burada devam edecekti…

Kalabalık içinde yalnız günler

Hüseyin Rahmi, annesizliğinin üzerine artık de babasız kalmıştı ve her ikisi tarafından da terk edildiğini hissediyordu. O yaramaz çocuk günleri yerini sessizliğe teslim etmişti. Günden güne içine kapandı Hüseyin Rahmi. Bugünleri onu, ileride benimseyeceği “kimse ile samimi olarak görüşmeme” kararına götürecekti. Kurallarını kendisinin belirlediği, öbür, yalnız bir hayatı tercih edecekti…

Aslında hakikaten de etrafı çok kalabalıktı. Anneannesi, teyzesi, dadıları… Adeta bayanlar topluluğu ile iç içe yaşıyordu. Bu ortada ömür içinde birinci çocukluk öğretileri de ona nazaran gelişiyordu. Onlardan yemek yapmayı, örgü, dantel örmeyi, nakış işlemeyi öğreniyordu. Ayrıyeten müziğe ve estetik görünüme karşı da derin bir ilgi besler olmuştu. İleride yazacağı pek çok romanda bilhassa bayan karakterlerini yazarken hiç zorlanmayacak, iç dünyalarından bahsederken kendinden emin hali hissedilecekti…

Lakin bir yandan da bu çok sevdiği bayanlar da hayatından bir bir eksilecek, Hüseyin Rahmi’nin kişiliği oluşurken hayatında derin yaralar bırakmaya devam edecekti. Bayanların iç dünyalarını çok bilerken yazdığı o yapıtlarında, yaşadığı tüm bu kopuşların tesiri de hissedilecekti.

Hüseyin Rahmi Gürpınar, Günlerini yazarak geçirdi

Hüseyin Rahmi, anneannesinin yanına gönderildiğinde evvel Yakubağa Mektebi, sonra Mahmudiye Rüştiyesi ve İdadide okumuş, akabinde da 1878’de, Tarihçi Abdurrahman Erdem Bey’in himayesinde Mekteb-i Mülkiye’ye başlamıştı. Lakin ikinci sınıfta geçirdiği önemli bir hastalık üzerine okulu yarıda bırakmak zorunda kaldı.

Kendini toparladığında da okula dönmek yerine artık çalışmaya başlamıştı. Kısa bir müddet Adliye Nezareti Ceza Kalemi’nde memur olarak çalıştıktan sonra, Ticaret Mahkemesi’ne Azâ Mülazımı olarak geçti. Akabinde da kendini yazmaya verdi. Bundan bu türlü maddi manevi tüm kazanımlarını yazıdan sağlayacaktı. Sonuçta onu yazacak kadar güçlendirmiş pek çok his yaşamıştı…

Hüseyin Rahmi, 1887’de, birinci hikayesi “İstanbul’da Bir Frenk”in Ceride-i Havadis gazetesinde yayımlanmasıyla edebiyat hayatına adım attı.

1887’de, “Tercüman-ı Hakikat” gazetesinde yazmaya başladı. Akabinde da İkdam ve Sabah gazetelerinde mütercim ve muharrir olarak bulundu. II. Meşrutiyet Dönemi’nde de (1908), Ahmet Rasim ile birlikte “Boşboğaz ve Güllabi” ismini verdikleri bir gazete çıkardılar. Fakat yalnızca 37 sayı sürebildi. Daha sonra da İbrahim Hilmi Beyefendi ile “Millet” gazetesini çıkardılar. Fakat o da pek uzun ömürlü olmadı. Bu iki gazetede de umduğunu bulamayan Hüseyin Rahmi, yazılarını “İkdam, Vakit, Vakit, Milliyet, Cumhuriyet, Son Posta” üzere gazetelerde yayımlamaya devam etti.

Edebiyatta edindiği yer

Hüseyin Rahmi, yapıtlarında bilhassa İstanbul halkının toplumsal yaşantısını, törelerine bağlılığını, batıl inançlarını, aile geçimsizliklerini irdeledi. Yani aslında sokakta her gün yaşanan, mahallenin kültüründen taşan tüm gerçekleri içeriyordu. Yaşadığı topluma kayıtsız kalamamış, mizahi bir lisanla kaleme almıştı.

Yaşadığı devir prestijiyle o, aslında Servet-i Fünun Edebiyatı muharrirleri ile yaşıttı. Lakin tekrar de ondan bağımsız bir sanat görüşünü benimsedi ve sürdürdü. Realist ve natüralist bir görüşle, “Toplum için sanat” kanısını savunuyordu. Romanlarında Anadolu yer almıyordu. Daha çok insanı ve tabiatıyla 19. yüzyıl sonu renkli İstanbul görüntüleri hakimdi.

Güçlü bir müşahede yeteneği vardı ve bunun yanında bu bahisteki dağarcığı da hayli doluydu. Çocukluğundan bu yana biriktirdiği müşahedeleri kuşkusuz en çok işe yarayanıydı. Yazdığı eserler roman olmanın yanında sinemanın da ilgisini çekmişti. Kemal Sunal, Adile Naşit, Halit Akçatepe, Şener Şen, Ayşen Gruda ve daha kacının yer aldığı, severek izlediğimiz “Süt Kardeşler”, bir Hüseyin Rahmi Gürpınar yapıtı olan 1913’te yazdığı “Gulyabani”den uyarlanmıştı.

Bu ortada edebiyatta edindiği bu güçlü yerin yanında bir devir de siyasetle ilgilendi. TBMM’nin beşinci ve altıncı periyotlarında, 1936-1943 yılları ortasında, Hüseyin Rahmi, Kütahya Milletvekili idi.

Hüseyin Rahmi Gürpınar hiç evlenmedi

Hüseyin Rahmi, hayatını müzmin bir bekar olarak sürdürdü. Ona nazaran aşk, gelip süreksiz bir hevesti ve aslında cinsellikten ibaretti. Anne ve babasının durumundan mütevellit çocukluğunda onda kalan terk edilmişlik hissinden olsa gerek, evliliğe inanmıyordu. Hatta şöyle diyordu: “Eğer evlenmiş olsaydım, 45 romanımdan üçünü bile yazamazdım”.

Bu mevzuda kararını yalnızca yaşamak istiyordu; ancak bir yandan da insanlara farklı gelen bu tarafı merak konusuydu. Pek çok istikameti üzere elbet! Refik Ahmet Sevengil, Hüseyin Rahmi’yi anlatan bir kitap yazacak ve bu durumdan şöyle bahsedecekti: “Şimdiye kadar hiç evlenmemiştir. Bir gün sebebini sorduğum vakit evvel sıkıldı. Çocukluğunda ortalarında büyüdüğü eski İstanbul hanımlarından öğrenilmiş bir mahcubiyet edası ile kızardı, sonra galiba suali karşılıksız bırakmış olmamak için gülümsedi: Yattığım odada diğer nefes istemem, sinirlenirim; bunun içindir ki misafirlikte de kalamam, diye yanıt verdi”.

Evlilik konusu hakikaten de büyütülecek bir şey değildi onun hayatında. Yalnızca istemiyordu. Hatta şöyle bir olay da yaşanmıştı bahsi geçen: tek parti devrinde Yozgat Milletvekili Süleyman Sırrı Beyefendi, bekar erkeklerden vergi alınması istikametinde bir istekte bulunmuştu. Bunun üzerine çok sonlanan Hüseyin Rahmi, yansısını şöyle göstermişti: “Evlenmedim, evlenmeyi de düşünmüyorum. Bekarlığın ceremesi kaç lira ise, çekmeye hazırım!”

Şevket Rado ise, bir öbür farklı yanı olan eldivenlerinden bahsederken, evlenmeyişine şöyle bir kanaat getiriyordu:

“Hüseyin Rahmi yanına eldiven almadan asla sokağa çıkmazdı. Sokakta el sıkmasını sevmez, konuttaki kapıları entarisinin eteği ile tutarak açardı. Tahminen de hayatında hiç evlenmemesinin sebebi bu idi”.

Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Farklı tarafları

Hüseyin Rahmi, çocukluğunda başlattığı içine kapanıklığını, ömrünün sonuna kadar sürdürmeye kararlıydı. Heybeliada’da, kuş uçmaz kervan geçmez bir zirveye köşk yaptırdı. 1912’de taşındığı bu köşkte, çocukluğundan beri tanıdığı ve kendisi üzere hiç evlenmemiş Miralay Hulusi Beyefendi ile toplumdan da, periyodun edebiyat etrafından de uzak bir ömür sürdü. En çok bu yalnız halleri, onu gizemli kıldığından olsa gerek, merak konusuydu. Fakat o, bu mevzuda hiç konuşmazdı.

Evet, Hüseyin Rahmi çocuk yaşta yaşadığı kayıpların üzerine yalnızlığı lisanına ve hayatına pelesenk etmiş bir adamdı. Lakin bunun yanında şu çocukluğunda etrafında bir bayan topluluğunda büyürken öğrendiklerini de yalnızca o vakit diliminde bıraktı. Örneğin örgü ve dantel merakı, zahmetlerini ve yalnızlığını unutmak için en kıymetli aracı olmuştu. Artık yemek yapmakla birlikte en özel hobisi olmuştu. Bilhassa dondurma ve reçelde ustalaşmıştı. Tanıdığı bir bayan, Hüseyin Rahmi için şöyle bir yorumda dahi bulunduğu söyleniyordu: “Hüseyin Rahmi’nin reçellerini, Hüseyin Rahmi’nin romanları kadar severim”.

1912-1944 yılları ortasında Hüseyin Rahmi, bu köşkte yaşadı. Vefatının akabinde ise, Kültür Bakanlığı’nın onarımıyla müzeye çevrilecek, halkın ziyaretine açılacaktı. Bugün hala müze olarak varlığını sürdüren bu köşkte, Hüseyin Rahmi’nin el işleri ve kitapları sergileniyordu…

Bu taraflarını Refik Ahmet Sevengil de Hüseyin Rahmi’yi anlattığı, “Hüseyin Rahmi Gürpınar” isimli kitabında yeri geçen cümlelerden bir paragrafı şöyleydi:

“Çocukluğu eski İstanbul hanımları ortasında geçmiş; ortadaki yarım asırdan epey fazla olan vakte karşın o hayatın etkilerini jestlerinde kuvvetle koruma ediyor. Güngörmüş, anâneye sadık, kibar bir İstanbul hanımefendisi üzere ekseriya ellerini ya dizlerinin üstünde, ya göğsünün üstünde kavuşturarak oturur. Gülerken parmakları birbirine bitişip hoş bir siper haline gelen bir eli ile ağzını örter; kahkahaları küçük, sessiz ve kibardır. Dudaklarında sönen gülümsemesi, bir süre de gözlerinde devam eder… Çok âlâ tentene örer, yastık işler, beyaz işi yapar…”

Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın ölümü

Artık siz tahminen de onun ismine üzüldünüz; ancak tahminen de kendi hayatı ismine özgür karar verebildiği için memnundu o. Evet, ne yazık ki, çocukluğundan bu yana canını yakan pek çok şey vardı. Yeniden de Hüseyin Rahmi, hayatı kendi bildiğince yaşamanın bir yolunu bulmuş, kendi kurallarını koymuştu…

Ömrünün yarısını inzivada geçirdiği köşkünde, 8 Mart 1944’te, hayata veda etti. Geriye romanlarının yanında gözünün ışığı dantelleri, dondurma ve reçellerinin kokusu kaldı. Cansız vücudu de çok uzağa götürülmedi; Heybeliada’da bulunan Abbas Paşa Mezarlığı’na defnedildi.

Hayatının kurallarını kendisi belirleyen, romanlarında da hayatındaki üzere kendini özgür kılan, aktifliği cinsiyetine aldırmadan hobisi edinen, eldivenlerini eksik etmeyen bir Hüseyin Rahmi Gürpınar geçti bu dünyadan…